Cmentarz ewangelicki, ul. Poznańska 313

   1.        Dane podstawowe

              1.1.        Nazwy cmentarza (dawne i obecne)

Znany jako nowy cmentarz ewangelicki na Podgórzu, w odróżnieniu od starego położonego przy ul. Poznańskiej 114.

              1.2.        Rodzaj

Cmentarz wyznaniowy, protestancki wyznania ewangelicko-unijnego.

              1.3.        Status

Cmentarz dawny, istniejący, nieczynny.

              1.4.        Lokalizacja

Cmentarz położony na Podgórzu, przy ul. Poznańskiej 313 naprzeciw skrzyżowania ul. Poznańskiej z ul. Stepową. Od północnego zachodu graniczy z ul. Poznańską, od północnego wschodu oraz od południowego zachodu z nieużytkami, a od południowego wschodu z DK nr 10.

Obszar wydzielony katastralnie - Obręb 63, działka ewidencyjna nr 958 o powierzchni 0,55 ha.

              1.5.        Podmiot zarządzający

Właścicielem jest Skarb Państwa bez wieczystego użytkowania. Z jego ramienia podmiotem odpowiedzialnym jest Prezydent Miasta Torunia, ul. Wały gen Sikorskiego 8, tel. (56) 622-25-55,http://www.um.torun.pl/.

Obszar sklasyfikowany jako rekreacyjno-wypoczynkowy (Bz).

Księga wieczysta nr TO1T/00016679/5.

              1.6.        Wpis do rejestru zabytków

Nie wpisano.

   2.        Rys historyczny

Istnieją poważne rozbieżności co do daty założenia cmentarza. Według dokumentacji wykonanej przez E. Piskorską cmentarz założono w II połowie XIX w. (podobno już w 1868 r.). Skądinąd wiadomo, że tereny, na których położony jest cmentarz dołączono do Podgórza pod sam koniec XIX w. Dlatego bardziej prawdopodobna wydaje się data zbliżona do tej ostatniej. Uwiecznione w dokumentacji żeliwne tablice pochodzą z końca XIX lub początku XX wieku (analiza porównawcza). Pod koniec stycznia 1945 r. pochowano na nim zmarłych w następstwie wybuchu pociągu z amunicją, a także niedobitki niemieckich formacji wojskowych broniących się przed Armią Czerwoną. Po II wojnie światowej  został skazany na zapomnienie i dewastację. W 1966 r. pojawiły się komunikaty o jego likwiadacji. Dokonano jej pomiędzy 1985, a 1994 r., nie usuwając wszystkich nagrobków.

   3.        Ocena wartości cmentarza

              3.1.        Wartości architektoniczne

Założony na terenie płaskim. Przyjmuje kształt prostokąta. Pierwotne wejście, po którym nie zostało żadnych śladów, umieszczone było w boku przylegającym do ul. Poznańskiej. Również nie zachowało się ogrodzenie. Aleja główna, w większości zatarta, dzieli cmentarz na dwie równe części. Podobno istniała też aleja poprzeczna, lecz jest całkowicie zatarta. Po stronie wschodniej umieszczono kwaterę dziecięcą.

Z obserwacji wynika, że zachowało się nawet ok. 150 nagrobków. Niemal wszystkie przyjmują postać niezdobionych mogił obmurowanych, nieliczne posiadają postumenty w formie uciętego pnia dębu lub prostopadłościennych cokołów. Mogiły w kwaterze dziecięcej są całkowicie pokryte trawą. Nie znaleziono żadnych elementów żeliwnych zaprezentowanych w dokumentacji. Zostały one najwidoczniej zlikwidowane lub ukradzione. Przy fragmencie jednej płyty z resztkami marblitowej tablicy inskrypcyjnej znaleziono sygnaturę (IrmerThorn).

              3.2.        Wartości historyczne

Najstarszy ze znalezionych nagrobków posiadających inskrypcję upamiętnia Gertrudę Frankę (zm. 1902 r.).

Zasłużeni pochowani:

Brak informacji o zasłużonych pochowanych.

Inskrypcje (zachowana pisownia oryginalna):

O treueLiebe, o MutterGlück |Nie kehrstdumehrzuunszurück!

(niezachowana w całosci tablica M.Baase)

              3.3.        Wartości przyrodnicze

Ogólny stan zachowania: zły.

Założenie pozbawione systematycznej pielęgnacji z nie w pełni zachowaną aleją i pojedynczymi egzemplarzami starodrzewia (z posuszem i objawami próchnicy) na obrzeżach cmentarza oraz licznymi samosiewami.

Brak pomników przyrody oraz rzadkich i okazowych gatunków roślin.

Zagrożenia:

• Brak systematycznej pielęgnacji.
• Niekontrolowany rozrost samosiewów.
• Dewastacja i zaśmiecienie terenu.

              3.4.        Wartości kulturowe

Cmentarz jest pamiątką po istnieniu społeczności ewangelickiej zamieszkującej Podgórz przed 1945 r. Wartość uległa zatraceniu w momencie gdy musieli opuścić swoje miejsca zamieszkania tuż po II wojnie światowej. Obecni mieszkańcy traktują to miejsce w większości z obojętnością,  w najgorszym przypadku jako wygodne miejsce do libacji i pozbywania się odpadów. Znajdowane podczas wizji lokalnej przedmioty pozwalają twierdzić, że teren jest również koczowiskiem bezdomnych. W ramach przywracania pamięci “ewangelickiej atlantydzie”, miejsce znajduje się w internetowej bazie zapomnianych cmentarzy Lapidaria. Podjęcie prac porządkowo-remontowych umożliwiłoby przywrócenie sfery sacrum, a tym samym wartości kulturowej miejsca spoczynku.

   4.        Wytyczne dotyczące przeprowadzonych prac remontowych, konserwatorskich i ochronnych

              4.1.        Nagrobki

• Wyczyszczenie i sklejenie istniejących pozostałości nagrobków.
• Zabezpieczenie kamienia środkiem biobójczym.

              4.2.        Budynki cmentarne

-

              4.3.        Bramy i ogrodzenie

-

              4.4.        Alejki

• Opracowanie koncepcji komunikacji na cmentarzu i kształtu zieleni.

              4.5.        Zieleń

• Opracowanie inwentaryzacji dendrologicznej z gospodarką drzewostanem.
• Opracowanie analizy historycznej kompozycji przestrzennej z projektem zieleni.
• Oczyszczenie terenu z samosiewów, a w szczególności usunięcie nadmiaru lilaka, łącznie z wykarczowaniem korzeni, zwłaszcza z wnętrz obmurowań.
• Prowadzenie systematycznych prac pielęgnacjnych.

              4.6.        Pozostałe elementy

• Usunięcie wszystkich śmieci z terenu cmentarza.

   5.        Wytyczne dotyczące przeprowadzenia prac inwentaryzacyjnych i informacyjnych

• Opracowanie, wykonanie i umieszczenie przed wejściem na cmentarz tablicy informacyjnej zawierającej m.in. plan cmentarza, rys historyczny, dane kontaktowe do zarządcy cmentarza.
• Opracowanie i druk odrębnej publikacji poświęconej cmentarzowi.

   6.        Dokumentacja fotograficzna cmentarza

   7.        Bibliografia

              7.1.        Źródła niepublikowane

1. Karta Cmentarza, oprac. A. Mietz, J. Pakulski, 1985.

2. Karta Cmentarza, oprac. Henryk Grecki, 1994.

3. E. Piskorska, Cmentarze ewangelickie na Podgórzu. Dokumentacja naukowo-historyczna wykonana na zlecenie Miejskiego Konserwatora Zabytków w Toruniu, fot. Bohdan Horbaczewski. Toruń, 1976.

              7.2.        Źródła drukowane

1. Księga wieczysta nr TO1T/00016679/5 dostępna w Centralnej Bazie Danych Ksiąg Wieczystych,http://ekw.ms.gov.pl/pdcbdkw/pdcbdkw.html [dostęp: 26.11.2013].

              7.3.        Mapy i plany

1. 3077 Podgorz, Topographische Karte (Meßtischblatt) 1:25000, Preuss. Landesaufnahme, 1909.

2. Plany cmentarza zawarte w Kartach Cmentarza.

              7.4.        Opracowania

1. Birecki Piotr, Szkic z dziejów kościoła ewangelickiego na Podgórzu (1896-1939), [w:] Kluczwajd Katarzyna red., Dzieje i skarby kościołów Torunia Podgórza. Materiały z konferencji przygotowanej przez Toruński Oddział Stowarzyszenia Historyków Sztuki przy współpracy Domu Muz w Toruniu (Toruń, 18 listopada 2006 roku). Toruń: TNOiK, 2007, s. 195-205.

              7.5.        Artykuły prasowe

1. Porządki w zakresie cmentarnictwa, Ilustrowany Kurier Polski, 1966, nr 181.

              7.6.        Inne

1.Strona internetowa cmentarza ewangelickiego przy ul. Poznańskiej 313, http://lapidaria.wikidot.com/cmentarz-ewangelicki-podgorz-ii [dostęp: 26.11.2013].