Cmentarz Benedyktynek, ul. Winnica 1-3

1.   Dane podstawowe

              1.1.        Nazwy cmentarza (dawne i obecne)

Oficjalna nazwa w przekazach historycznych: cmentarz Benedyktynek. Przez torunian opisywany również jako cmentarz na Winnicy, przy czym należy zaznaczyć, żewedle obowiązujących podziałów administracyjnych miasta Toruń cmentarz zlokalizowany był na terenie Przedmieścia Jakubskiego, a nie osiedla Winnica.

              1.2.        Rodzaj

Cmentarz wyznaniowy, rzymskokatolicki.

              1.3.        Status

Cmentarz dawny, nieistniejący, nieupamiętniony.

              1.4.        Lokalizacja

Cmentarz położony u zbiegu ul. Lubickiej i ul. Winnica, naprzeciwko skrzyżowania ul. Lubickej z ul. Pułaskiego. Od północy ograniczony ul. Lubicką, od wschodu i zachodu nieużytkami, a od południa ul. Winnica.

Obszar niewydzielony katastralnie - obręb 57. Dawny cmentarz mieścił się na terenie działek ewidencyjnych nr 4, nr 39 oraz częściowo na działce nr 3 i nr 41. Szacunkowa powierzchnia wynosiła 0.38 ha.

              1.5.        Podmiot zarządzający

Własność parafii rzymskokatolickiej pw Św. Jakuba Apostoła w Toruniu (teren działki ewidencyjnej nr 4), ul. Rynek Nowomiejski 6, tel. (56) 622-29-24,http://parafiaswietegojakuba-torun.pl/  oraz Gminy Miasta Toruń (pozostała część byłego cmentarza), ul. Wały gen. Sikorskiego 8, tel. (56) 611-87-77,http://www.um.torun.pl/. 

Obszar sklasyfikowany jako zurbanizowane tereny niezabudowane (Bp) oraz drogi (dr).

Księgi wieczyste o nr TO1T/00035746/5, TO1T/00044974/8, TO1T/00033098/3. 

              1.6.        Wpis do rejestru zabytków

Nie dotyczy. Obiekt zlikwidowany.

              1.7.        Ustalenia dotyczące cmentarza w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego

Teren zlikwidowanego cmentarza znajduje się na obszarze posiadającym miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego przyjęty Uchwałą Rady Miasta Torunia z 12.10.2006 nr 1159/06. Przeznaczenie obszaru (symbol J4-KDW54): podstawowe - komunikacja - droga wewnętrzna, dopuszczalne - zieleń urządzona, budowle i urządzenia infrastruktury technicznej.:

2.   Rys historyczny

Założony najprawdopodobniej w 1667 r. tuż po objęciu przez zakon Benedyktynek kościoła pw Św. Jakuba oraz folwarku z gruntem, na którym to założono omawiany cmentarz. Bezpośrednią przyczyną było zburzenie klasztoru Benedyktynek przez Szwedów w 1656 r. To na jego terenie znajdował się pierwotnie cmentarz dla zakonnic.  Po tym jak w 1795 r. Rejencja Kwidzyńska zatwierdziła uchwałę Rady Miasta Torunia o zakazie pochówków w obrębie murów miejskich postanowiono, że głównym cmentarzem dla katolików z gminy nowomiejskiej będzie cmentarz wokół kaplicy Św. Katarzyny. Jednakże później, w okresie wojen napoleońskich, kaplica i inne zabudowania dookoła tj. Przedmieście Katarzyńskie zostały zniszczone toteż przystąpiono do jej rozbiórki (1811), którą dokończyły już władze pruskie w 1814 r. Rozpoczęło się staranie o teren pod nowy cmentarz. Ewangelicy zakończyli je sukcesem już w 1817 r. gdy założono cmentarz ewangelicki na Jakubskim Przedmieściu, katolicy zaś do czasu poświęcenia nowej nekropolii tuż przy wymienionym już cmentarzu ewangelickim w 1839 r., korzystali z cmentarza Benedyktynek. Nie było to na rękę władzom wojskowym, które zamierzały rozbudować pierścień fortyfikacyjny wokół Torunia. W najbliższym sąsiedztwie przystąpiono do budowy Fortu Św. Jakuba toteż Prusacy nakazali zamknięcie cmentarza. Tym bardziej iż, Benedyktynki po kasacji zakonu (1832r.) musiały opuścić swoją siedzibę. Ostatecznie decyzję o likwidacji wydano w 1837 r. choć do fizycznego usunięcia nigdy nie doszło. Jeszcze w 1859 r., a nawet w 1912 r. parafia próbowała ponownie otworzyć cmentarz, spotykała się jednak z odmowami.

3.   Ocena wartości cmentarza

              3.1.        Wartości architektoniczne

Cmentarz przypuszczalnie położony był na lekkim wzniesieniu i przyjmował kształt zbliżony do prostokąta. Na jego terenie znajdował się krzyż lub kapliczka, nie istnieje.  Nagrobki nie przetrwały do dziś toteż nie można nic powiedzieć o wartościach architektonicznych.

              3.2.        Wartości historyczne

Piewotnie cmentarz dedykowany wyłącznie siostrom zakonnym ze zgromadzenia Benedyktynek, w okresie 1811-1839 chowane tam były również osoby świeckie wyznania katolickiego. Brak nagrobków oraz dostępu do innych źródeł nie pozwala na szczegółowe ustalenie tożsamości i funkcji osób pochowanych.

              3.3.        Wartości przyrodnicze

Ogólny stan zachowania: nie zachowany.

Wyniesiony teren bez zieleni wysokiej, krzewy porastają jedynie skarpę i obrzeża terenu.

Brak pomników przyrody oraz rzadkich i okazowych gatunków roślin.

Zagrożenia:

• Składowanie odpadów.

              3.4.        Wartości kulturowe

Pamięć o cmentarzu zatarta podobnie jak jego ślady w krajobrazie. Mało kto wie o tym, by na omawianym terenie znajdowały się kiedykolwiek miejsca pochówku, których fizycznej likwidacji (ekshumacji) nigdy nie przeprowadzono. Bardzo często składowane są śmieci, w tym wielkogabarytowe. W związku z budową osiedla w bezpośrednim sąsiedztwie, teren cmentarza jest obecnie składowiskiem piachu i innych odpadów budowlanych. Miejsce znajduje się w internetowej bazie zapomnianych cmentarzy Lapidaria.

4.   Wytyczne dotyczące prac remontowych, konserwatorskich i ochronnych

              4.1.        Nagrobki

            -          

              4.2.        Budynki cmentarne

            -          

              4.3.        Bramy i ogrodzenia

            -          

              4.4.        Alejki

-         

              4.5.        Zieleń

• Opracowanie analizy historycznej kompozycji przestrzennej z projektem zagospodarowania.

              4.6.        Pozostałe elementy

• Uprzątnięcie śmieci.

5.   Wytyczne dotyczące przeprowadzenia prac inwentaryzacyjnych i informacyjnych

• Opracowanie, wykonanie i umieszczenie tablicy informacyjnej o istnieniu w tym miejscu dawnego cmentarza zawierającej rys historyczny oraz wiadomość o uszanowaniu tego terenu poprzez zakaz przejazdu i parkowania pojazdów mechanicznych.

6.   Dokumentacja fotograficzna cmentarza

7.   Bibliografia

              7.1.        Źródła niepublikowane

1. Karta Cmentarza, oprac. H. Grecki, 1996.

              7.2.        Źródła drukowane

1. Granice urzędowych części miasta Torunia, http://www.torun.pl/sites/default/files/pictures/Dokumenty/torun_czesci_granice_tabela_2005.pdf [dostęp: 27.11.2013].

2. Księga wieczysta nr TO1T/00035746/5 dostępna w Centralnej Bazie Danych Ksiąg Wieczystych,http://ekw.ms.gov.pl/pdcbdkw/pdcbdkw.html [dostęp: 27.11.2013].

3. Księga wieczysta nr TO1T/00044974/8 dostępna w Centralnej Bazie Danych Ksiąg Wieczystych,http://ekw.ms.gov.pl/pdcbdkw/pdcbdkw.html [dostęp: 27.11.2013].

             7.3.        Mapy i plany

1. J. Böhmer, Karte der Stadt Thorn nebstUmgegend, 1: 12500, 1884.

2. Plan z Karty Cmentarza.

3. J. Röder, Plan miasta Torunia, skala 1: 10 000, Toruń: Zakład Graficzny”Sztuka”, 1934.

              7.4.        Opracowania

1. Kruszelnicki Zbigniew, Toruń nie istniejący, Warszawa-Poznań-Toruń: PWN, 1987.

2. Niedzielska Magdalena, Toruńskie cmentarze, Toruń: Towarzystwo Naukowe w Toruniu, 1992, s. 53-54

3. Niedzielska Magdalena, Cmentarze na Jakubskim Przedmieściu – ewangelicki i katolicki, [w:] Cmentarz Św. Jakuba i inne chrześcijańskie cmentarze nowomiejskie pod red. Krzysztofa Mikulskiego. Toruń: Towarzystwo Miłośników Torunia-Wydawnictwo Adam Marszałek, 2010.

              7.5.        Artykuły prasowe

-

              7.6.        Inne

1. Geoportal miasta Torunia, http://mapa.um.torun.pl/ [dostęp: 27.11.2013].

2. Strona internetowa poświęcona cmentarzowi Benedyktynek, http://lapidaria.wikidot.com/cmentarz-rzymskokatolicki-przedmiescie-jakubskie [dostęp: 27.11.2013].

3. M. Wiśniewski, Zapomniane cmentarze Torunia cz. 3, cmentarz Benedyktynek, “Kamień na kamieniu”, 14.10.2012, http://kamiennakamieniu.wordpress.com/2012/10/14/zapomniane-cmentarze-torunia-03-cmentarz-benedyktynek/ [dostęp: 27.11.2013]