Cmentarz Bawarczyków, ul. Legionów 19-21

   1.        Dane podstawowe

              1.1.        Nazwy cmentarza (dawne i obecne)

Oficjalna nazwa: cmentarz Bawarczyków, a dokładniej pomnik Bawarczyków ze względu na zatarcie samego cmentarza.

              1.2.        Rodzaj

Cmentarz wojenny.

              1.3.        Status

Cmentarz dawny, nieistniejący, upamiętniony.

              1.4.        Lokalizacja

Położony na Przedmieściu Chełmińskim, u zbiegu ulic Legionów i Bawarczyków. Pomnik upamiętniający od północy i zachodu graniczu z terenem szkoły, od wschodu z ul. Legionów, a od południa z ul. Bawarczyków.

Obszar wydzielony katastralnie - obręb 10, działka ewidencyjna nr 284 o powierzchni 0,01 ha.

              1.5.        Podmiot zarządzający

Własność Gminy Miasta Toruń bez wieczystego użytkowania, ul. Wały gen. Sikorskiego 8, tel. (56) 611-87-77,http://www.um.torun.pl/

Obszar sklasyfikowany jako inne tereny zabudowane (Bi).

Księga wieczysta nr TO1T/00044694/1.

              1.6.        Wpis do rejestru zabytków

Nie wpisano.

              1.7.        Ustalenia dotyczące cmentarza w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego

Obszar cmentarza nie jest objęty aktualnym miejscowym planem zagospodarowania przestrzennego.

   2.        Rys historyczny

Cmentarz powstał w 1813 r. Pochowano w nim Bawarczyków broniących w ramach koalicji napoleońskiej Torunia w czasie oblężenia miasta przez Rosjan. Ogromna większość zginęła nie tyle od poniesionych ran, co w wyniku chorób i głodu. Pierwotnie cmentarz miał o wiele większe rozmiary i sięgał w kierunku wschodnim aż na drugą stronę dzisiejszej ul. Legionów, w kierunku zachodnim wchodził na teren dzisiejszej szkoły. Już wkrótce po pochówku popadł w zapomnienie. W 1885 r. bawarski szef sztabu generalnego wyszedł z propozycją upamiętnienia śmierci swoich rodaków. Zasugerował wystawienie pomnika bądź ekshumacje szczątków żołnierzy i przeniesienie ich na cmentarz garnizonowy. Ostatecznie wybrano pierwsze rozwiązanie, lecz rząd Bawarii wykupił jedynie mały plac zamiast całej powierzchni cmentarza (plac na pewno pomniejszony był o teren dzisiejszej ul. Legionów). Pomnik odsłonięto w 1888 r., koszty ponosiła Bawaria, a opiekę miało sprawować miasto. Dość szybko miejsce to zostało sprofanowane bowiem zaczęło służyć mieszkańcom jako wysypisko śmieci. Tuż po odzyskaniu niepodległości ludzie systematycznie niszczyli go utożsamiając pomnik z pamiątką po pruskim zaborcy. W 1928 r. Szkoła Podchorążych Artylerii podjęła interwencję uświadamiającą o dużej roli Bawarczyków w obronie Torunia dzięki czemu pomnik odnowiono, a teren odgrodzono na nowo. Niestety budowa szkoły (Zespół Szkół Technicznych) w II połowie XX w. zatarła wszelkie ślady po terenie cmentarza. Pozostał jedynie pomnik, który prawdopodobnie stoi w innym niż pierwotnie miejscu.

   3.        Ocena wartości cmentarza

              3.1.        Wartości architektoniczne

Pomnik ma postać kamiennego, nieco przysadzistego, obelisku umieszczonego na dwustopniowym podeście. Na przedniej ścianie obelisku umieszczono żelazny medalion z herbem Bawarii (herb wielki Królestwa Bawarii obowiązujący do 1918 r.). Pod nim pamiątkową inskrypcję. Pierwotnie otoczony był żelaznymi słupkami połączonymi łańcuchem.

              3.2.        Wartości historyczne

Pochówków dokonano w 1813 r., pomnik wystawiono w 1888 r.

Zasłużeni pochowani:

Pomnik dedykowany 2 oficerom i 920 żołnierzom bawarskim poległym w obronie Torunia w starciu wojsk koalicji napoleońskiej przeciw Rosji.

Inskrypcje (zachowana pisownia oryginalna):

Zur | Erinnerungandie in | Jahre 1813 bei der | Vertheidigung von Thorn | gefallenen u. gestorbenen | Baver

              3.3.        Wartości przyrodnicze

Ogólny stan zachowania: dobry.

Pomnik zlokalizowany na terenie zieleni przyszkolnej.

Stan gatunkowy:

 

drzewa

robinia biała, lipa drobnolistna

krzewy

cis pospolity, berberys Thunberga, tawuła van Houtte’a

pozostałe

trawa

starodrzew

brak

 

Brak pomników przyrody oraz rzadkich i okazowych gatunków roślin.

Zagrożenia:

  • Zanieczyszczenia związane z bezpośrednim sąsiedztwem układu komunikacyjnego.

              3.4.        Wartości kulturowe

Pomnik jest jedyną pozostałością po ostatnim epizodzie wojny napoleońskiej, obronie Torunia w 1813 r. Mieszkańcy nie utożsamiali sobie tego faktu z działaniami na swoją korzyść stąd brak uszanowania i niszczenie pomnika w przeszłości. W okresie międzywojennym działalność informacyjną odnośnie występowania i poszanowania niepolskich cmentarzy wojennych na terenie Torunia prowadził Marian Sydow. Boczna uliczka, przy której położony jest pomnik nosi nazwę ul. Bawarczyków. Dziś wszelkie akty wandalizmu względem pomnika Bawarczyków zostały przezwyciężone. Niemniej jednak wydaje się, że poza okolicznymi szkołami, które o pomnik dbają i edukują w tej kwestii, świadomość torunian w zakresie istnienia pomnika oraz wydarzenia historycznego, które upamiętnia jest niedostateczna.

   4.        Wytyczne dotyczące przeprowadzonych prac remontowych, konserwatorskich i ochronnych

              4.1.        Nagrobki

-

              4.2.        Budynki cmentarne

-

              4.3.        Bramy i ogrodzenie

-

              4.4.        Alejki

-

              4.5.        Zieleń

  • Prowadzenie bieżących prac pielęgnacyjnych.

              4.6.        Pozostałe elementy

  • Poddanie herbu działaniom konserwacyjnym w celu uwidocznienia go.
  • Wyczyszczenie pomnika i uwidocznienie napisów.

   5.        Wytyczne dotyczące przeprowadzenia prac inwentaryzacyjnych i informacyjnych

  • Opracowanie, wykonanie i umieszczenie przed wejściem na cmentarz tablicy informacyjnej zawierającej m.in. plan cmentarza, rys historyczny, dane kontaktowe do zarządcy cmentarza.

   6.        Dokumentacja fotograficzna cmentarza

Fot. 1. Widok pomnika od ul. Legionów.
Fot. 1. Widok pomnika od ul. Legionów.
Fot. 2. Widok pomnika od frontu.
Fot. 2. Widok pomnika od frontu.
Fot. 3. Robinie białe latem.
Fot. 3. Robinie białe latem.
Fot. 4. Pomnik Bawarczyków.
Fot. 4. Pomnik Bawarczyków.
Fot. 5. Medalion z herbem Bawarii.
Fot. 5. Medalion z herbem Bawarii.
Fot. 6. Inskrypcja pamiątkowa.
Fot. 6. Inskrypcja pamiątkowa.
  

   7.        Bibliografia

              7.1.        Źródła niepublikowane

1. Karta Cmentarza, oprac. H. Grecki, 1994.

              7.2.        Źródła drukowane

1. Księga wieczysta nr TO1T/00044694/1 dostępna w Centralnej Bazie Danych Ksiąg Wieczystych,http://ekw.ms.gov.pl/pdcbdkw/pdcbdkw.html [dostęp: 11.12.2013].

              7.3.        Mapy i plany

1. Pharus-Plan Thorn, 1:10300, Berlin: Pharus Verlag, 1912.

              7.4.        Opracowania

1. M. Niedzielska, Toruńskie cmentarze, Toruń: Towarzystwo Naukowe, 1992, s. 67-70.

              7.5.        Artykuły prasowe

1. M. Sydow, Groby naokoło starego Torunia, „Słowo Pomorskie” z 1 listopada 1932 r., nr 252, s. 9.

2. M. Sydow, Zapomniane cmentarze wojenne w Toruniu, „Słowo Pomorskie” z 3 listopada 1933 r., nr 253, s. 6.

              7.6.        Inne

1. Geoportal miasta Torunia, http://mapa.um.torun.pl/ [dostęp: 11.12.2013].

2. Opis herbu wielkiego Królestwa Bawarii na stronie DeutschesHistorischesMuseum, http://www.dhm.de/lemo/objekte/karten/D1871/bayern.html oraz na stronie Heraldy of the World, http://www.ngw.nl/int/dld/bayern.htm [dostęp: 12.12.2013].