Cmentarz komunalny, ul. Turkusowa 24

   1.        Dane podstawowe

              1.1.        Nazwy cmentarza (dawne i obecne)

Oficjalna nazwa: cmentarz komunalny przy ul. Turkusowej. Przeznaczenie okolicy cmentarza pod zabudowę jednorodzinną spowodowało wytyczenie nowych ulic i co za tym idzie zmianę adresu cmentarza. Przez wiele lat funkcjonował jako cmentarz przy ul. Włocławskiej. Często, choć niesłusznie, w opracowaniach pojawiał się też jako cmentarz przy ulicy Rubinowej.

              1.2.        Rodzaj

Cmentarz komunalny.

              1.3.        Status

Cmentarz dawny, nieistniejący, nieupamiętniony.

              1.4.        Lokalizacja

Cmentarz położony w południowej części Stawek, zwanej też Piaskami, przy ul. Turkusowej 24. Usytuowany po środku osiedla domków jednorodzinnych. Od północy i wschodu graniczy z ul. Turkusową (odpowiednio drogą twardą i gruntową), od południa z ul. Rubinową (droga twarda), a od zachodu z niewielkim laskiem mieszanym.

Obszar wydzielony katastralnie - obręb 66, działka ewidencyjna nr 879 o powierzchni 0,25 ha.

              1.5.        Podmiot zarządzający

Własność Skarbu Państwa bez wieczystego użytkowania. Z jego ramienia podmiotem odpowiedzialnym jest Gmina Miasta Toruń, ul. Wały gen. Sikorskiego 8, tel. (56) 611-87-77, http://www.um.torun.pl/. 

Obszar sklasyfikowany jako tereny rekreacyjno-wypoczynkowe (Bz).

Księga wieczysta nr TO1T/00044501/2.

              1.6.        Wpis do rejestru zabytków

Nie dotyczy. Obiekt zlikwidowany.

   2.        Rys historyczny

Powstał jako nowy cmentarz dla mieszkańców Rudaka i Stawek. Już w 1908 roku gmina ewangelicka Rudak-Stawki zwracała się o zlustrowanie terenu przeznaczonego potencjalnie pod cmentarz przez lekarza powiatowego. Niestety, wybrany teren miał zbyt wysoki poziom wód gruntowych i cmentarza nie założono. Kolejną próbę podjęto w 1912 roku: w piśmie do wójta gminy Podgórz z  7 sierpnia czytamy że „cmentarz tutejszej gminy musi zostać zamknięty, ponieważ jest przepełniony”. Na założenie nowego cmentarza tutejsza gmina zakupiła kawałek ziemi od właściciela Augusta Sodtke. W tym momencie gmina była już w posiadaniu opinii lekarskiej o wybranym miejscu i opinię władz twierdzy. Przedłożono również regulamin cmentarza, pochówków i opłat. Nowy cmentarz miał być jednak cmentarzem komunalnym, nie zaś wyznaniowym. Z końcem sierpnia gmina uzyskała wszelkie stosowne pozwolenia i najprawdopodobniej jeszcze w 1912 roku cmentarz został otwarty. Możliwe, że spadek liczby ludności ewangelickiej w okolicach Torunia po 1920 roku spowodował, że cmentarz ten nie zdążył się całkowicie zapełnić do 1945 roku. Wiadomo, że był wymieniany w inwentaryzacji własności kościołów ewangelickich z jesieni 1940 roku jako własność parafii Rudak-Stawki jako jeden z trzech: „cmentarz na Rudaku, stary cmentarz na Stawkach, nowy cmentarz na Stawkach.” Po 1945 roku opuszczony, zdewastowany. Splantowany w 2006 roku. W chwili obecnej teren zielony, przecięty drogą.

   3.        Ocena wartości cmentarza

              3.1.        Wartości architektoniczne

Cmentarz położony był na terenie płaskim i przyjmował kształt kwadratu o zatartym układzie rozplanowania. W Karcie Cmentarza z 1994 r. zanotowano występowanie trzech nagrobków, w tym jednego postumentu bez inskrypcji. Likwidacja nagrobków nie pozwala na ustalenie wartości architektonicznych. Ze zdjęć archiwalnych wynika, że były to najprostsze mogiły obmurowane bez jakichkolwiek elementów dekoracyjnych zaś postument posiadał płaskorzeźbę w postaci wieńca laurowego przewiązanego wstęgą.

              3.2.        Wartości historyczne

Likwidacja nagrobków oraz brak innych źródeł nie pozwala na ustalenie tożsamości i funkcji osób tu pochowanych. Na zdjęciach archiwalnych brak inskrypcji. 

              3.3.        Wartości przyrodnicze

Ogólny stan zachowania: dobry/średni.

Teren otwarty o charakterze zielni naturalnej z brzozą brodawkowatą i sosną pospolitą bez warstwy podszytu, ewentualne nasadzenia komponowane to pojedyncze egzemplarze klonu pospolitego.

Brak pomników przyrody oraz rzadkich i okazowych gatunków roślin.

Zagrożenia:

• Działalność człowieka powodująca niszczenie roślinności na skutek jazdy samochodami po terenie cmentarza.

              3.4.        Wartości kulturowe

Wartość kulturowa uległa zatraceniu na skutek braku przedwojennych mieszkańców chowających tu swoich zmarłych oraz ich potomków mogących podtrzymać tradycję. Splantowanie cmentarza spowodowało, że niemal żaden z mieszkających na wybudowanym wokół tego terenu osiedla domków jednorodzinnych nie ma świadomości o jego istnieniu w przeszłości. Teren jest sklasyfikowany jako rekreacyjno-wypoczynkowy, co na szczęście uniemożliwia wybudowanie w jego obszarze nieruchomości. Niestety mieszkańcy systematycznie rozjeżdżają przestrzeń po cmentarzu samochodami czyniąc sobie wygodny skrót do swoich posesji. W ramach przywracania pamięci “ewangelickiej atlantydzie”, miejsce znajduje się w internetowej bazie zapomnianych cmentarzy Lapidaria.

   4.        Wytyczne dotyczące prac remontowych, konserwatorskich i ochronnych

              4.1.        Nagrobki

-

              4.2.        Budynki cmentarne

            -

              4.3.        Bramy i ogrodzenia

            -

              4.4.        Alejki

            -

              4.5.        Zieleń

• Opracowanie inwentaryzacji dendrologicznej z gospodarką drzewostanem i projektem zagospodarowania.
• Prowadzenie bieżących prac pielęgnacyjnych.

              4.6.        Pozostałe elementy

            -

   5.        Wytyczne dotyczące przeprowadzenia prac inwentaryzacyjnych i informacyjnych

• Opracowanie, wykonanie i umieszczenie tablicy informacyjnej o istnieniu w tym miejscu dawnego cmentarza zawierającej rys historyczny oraz wiadomość o uszanowaniu tego terenu poprzez zakaz przejazdu i parkowania pojazdów mechanicznych.

   6.        Dokumentacja fotograficzna cmentarza

   7.        Bibliografia

              7.1.        Źródła niepublikowane

1. Archiwum Państwowe w Toruniu, Akta wójtostwa Podgórz, 91. k. 1.

2. Archiwum Państwowe w Malborku, Rejencja Kwidzyńska, sygn. 1775 , 1776.

3. Karta Cmentarza, oprac A. Mietz, J. Pakulski, 1985.

4. Karta Cmentarza, oprac. Henryk Grecki, 1994.

              7.2.        Źródła drukowane

1. Księga wieczysta nr TO1T/00044501/2 dostępna w Centralnej Bazie Danych Ksiąg Wieczystych,http://ekw.ms.gov.pl/pdcbdkw/pdcbdkw.html [dostęp: 26.11.2013].

              7.3.        Mapy i plany

1. P37 S27 Ciechocinek, 1:100 000, Wojskowy Instytut Kartograficzny, 1930.

2. Plany cmentarza zawarte w Kartach Cmentarza.

              7.4.        Opracowania

1. S. Grochowina, Kościoły ewangelickie w Toruniu w latach 1939-1945, [w:] Ewangelicy w Toruniu (XVI-XX w.), red. J. Kłaczkow, Toruń 2011, s. 440-443.

              7.5.        Artykuły prasowe

-

              7.6.        Inne

1. Geoportal miasta Torunia,http://mapa.um.torun.pl/ [dostęp: 26.11.2013].

2. Strona cmentarza komunalnego, przy ul. Turkusowej,http://lapidaria.wikidot.com/cmentarz-komunalny-stawki-piaski [dostęp: 09.12.2013]